Kurban, Allah’a yaklaşma niyetiyle yapılan mali bir ibadettir. Hz. İbrahim ve oğlu Hz. İsmail’in teslimiyetini hatırlatan kurban ibadeti, sadece bir hayvan kesimi değil; Allah’a karşı kulluk bilincinin ve teslimiyetin ifadesidir. Kurban Bayramı’nda yerine getirilen ibadet, fıkhî ölçülere bağlı olarak gerçekleşir. Bu ölçüler, ibadetin kabulü ve geçerliliği açısından son derece önemlidir. Her Müslüman, bu ölçüleri bilerek ve anlayarak ibadetini ifa etmelidir.
Kurbanın Kişi Üzerindeki Yükümlülüğü
Hanefî mezhebine göre kurban, belirli şartları taşıyan Müslümanlar için vaciptir. Bu şartlar; akıl sağlığının yerinde olması, buluğa ermiş olmak, mukim olmak (yani seferi olmamak) ve temel ihtiyaçların dışında nisap miktarı mala sahip olmaktır. Nisap miktarı, yaklaşık 81 gram altın değerine denk gelir. Şâfiî mezhebinde ise bu ibadet sünnet-i müekkede kabul edilmiştir. Kadın ya da erkek fark etmeksizin, maddi gücü yeten her birey bu ibadeti yerine getirmelidir.
Yoksul, borçlu veya temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanan kimseler bu sorumluluğun dışındadır. Dinî ölçülere göre borcu olup da elinde kurban kesecek kadar parası olan kişi, borcunu ödeyemeyecek durumda değilse kurban kesmelidir. Bu yükümlülüğün ihmal edilmesi hâlinde özellikle Hanefî mezhebinde, kişi günaha girmiş sayılır.
Kurbanın vacip olup olmadığı tartışılsa da gücü yetenin bu ibadeti ihmal etmemesi gerektiği konusunda ittifak vardır. Zira kurban, kulun Rabbine olan bağlılığını eyleme döktüğü anlamlı bir ibadettir.
Kurbanlık Hayvanda Aranan Şartlar
Kurban edilecek hayvanın sağlıklı, kusursuz ve belirli yaş şartlarını taşıyor olması gerekir. Küçükbaş hayvanlarda (koyun ve keçi) bir yaşını doldurmuş olması, büyükbaş hayvanlarda ise iki yaşını bitirmiş olması şartı aranır. Koyunlarda altı ayını doldurmuş ve bir yaşındaymış gibi gösterişli olanlar da caiz kabul edilmiştir. Hayvanın kör, topal, aşırı zayıf, kulağı veya kuyruğu kesik, boynuzları kökten kırık, hastalıklı veya uzuvlarından biri eksik olmaması gerekir. Bu tür kusurlu hayvanlar kurban edilmeye uygun değildir. Hayvanın fiziksel bütünlüğü ve sağlığı, kurbanın geçerliliği açısından temel unsurlardır.
Kurbanın Kesileceği Zaman Nedir?
Kurban kesme vakti, bayram namazının ardından başlar ve bayramın üçüncü günü güneş batımına kadar devam eder. Bayram namazının kılınmadığı yerlerde ise sabah namazı sonrası kurban kesilebilir. Bu vakitlerin dışında yapılan kesim, kurban sayılmaz. Diğer bir deyişle vakte riayet, ibadetin sıhhatini doğrudan etkileyen bir unsurdur. Zamanında kesilen kurban, Allah’a sunulan bir ibadet olarak makbul kabul edilir. Zaman dışı yapılan kesim ise normal bir hayvan kesimi hükmündedir.
Kurbanı Kim Kesmeli?
Kurban ibadetinde hayvanı kişinin kendisinin kesmesi faziletlidir. Ancak bu şart değildir. Yani kişi kurbanını başkasına kestirebilir. Hatta dinen ehliyetli bir kimseye ya da kuruma vekâlet vererek kurbanını kestirmesi caizdir. Kesim esnasında hayvana eziyet edilmemesi, usulüne uygun şekilde tekbir ve tehlil getirilerek kesilmesi esastır. Peygamber Efendimiz’in uygulamasında da bizzat kestiği ve vekâletle kestirdiği kurbanlar mevcuttur. Kurban kesimi, şefkat ve merhamet duygularıyla yapılmalıdır. Hayvana eziyet etmek, dinen yasaklanmıştır.
Kurban Kesimi Esnasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Kurban kesimi yapılırken hayvanın yemek borusu, nefes borusu ve iki şah damarının kesilmesi gerekir. Hayvanın canı çıkmadan başının gövdesinden ayrılmaması şarttır. Bıçak keskin olmalı, hayvanın gözleri bağlanarak ürkmemesi sağlanmalıdır. Hayvan yatırılırken kıbleye çevrilmeli ve “Bismillahi Allahu Ekber” diyerek tekbir getirilmelidir. Bu uygulama, ibadetin hem maddî hem de manevî yönünü temsil eder. Aynı zamanda hayvanın kesimi öncesinde yeterince dinlendirilmiş olması, sağlığı ve dini uygunluğu açısından önemlidir. Kesim sırasında acele edilmemeli, itina gösterilmelidir.
Eşler Arasında Kurban Yükümlülüğü
Kurban ibadeti bireysel bir yükümlülüktür. Evli çiftlerden her biri, maddi gücü yerindeyse ayrı ayrı kurban kesmekle sorumludur. Eşlerden biri diğerinin yerine kurban kesemez. Ancak vekâlet verilmesi hâlinde bu mümkündür. Eşinin açık rızası olması durumunda erkek, eşi adına kurban kesebilir. Dolayısıyla kurban ibadeti aile içi dayanışma ile birlikte kişisel bir sorumluluk olarak değerlendirilmelidir. Bu durum, İslam’ın ibadetlerde bireysel niyet ve sorumluluğa verdiği önemin bir göstergesidir.
Kurban Kesildikten Sonra Ne Yapılır?
Kurban kesildikten sonra eti üçe bölünerek paylaşılır. Bir kısmı ihtiyaç sahiplerine dağıtılır, bir kısmı akraba ve komşulara verilir, kalan kısmı ise aile fertleri tarafından tüketilir. Kurban eti israf edilmeden, temiz ve hijyenik koşullarda saklanmalı ya da dağıtılmalıdır.
Kurban kesildikten sonra nafile namaz kılınması menduptur. Yani kurban kesildikten sonra şükür anlamında iki rekât namaz kılmak müstehap yani yapılması sevap olan bir davranış olarak kabul edilmiştir. Özellikle Hanefî ve Şâfiî kaynaklarında, kurban ibadetinin ardından Allah’a şükretmek için nafile bir namaz kılınmasının güzel bir davranış olduğu belirtilir. Ancak bu namaz vacip ya da farz değildir; terk edilmesi durumunda günah söz konusu olmaz.
Kurbanlık Hayvanın Bakımı ve Taşınması
Kurbanlık hayvanın taşınması, beslenmesi ve kesime hazırlanması süreci, hayvan haklarına uygun biçimde yapılmalıdır. Hayvanın aç bırakılmaması, susuz bırakılmaması, sert zemine yatırılmaması ve uygun araçlarla taşınması dinen önemlidir. Peygamber Efendimiz, hayvanlara merhametle davranılmasını emretmiş ve onları eziyetle kesmeyi yasaklamıştır. Dolayısıyla kurban ibadeti; kesim ânında, öncesinde ve sonrasında dikkatli davranmayı gerektirir. Bu duyarlılık, ibadetin ruhuna uygun hareket edilmesini sağlar.
